De extra betekenissen van et Tweantse ‘doon’

De maker van et blog Buurtaal skreef verleden wekke oawer et verskil tusken et Nederlaandse doen en maken, en et Duutse tun en machen. Ze liekt ja völle op mekaar. Iej zollen meanen at ze dan één op ene oawer te zetten zeent. Meestal wal. Mer toch wordt ze mangs verskillend broekt: bv. et Nederlaandse “Doe het licht uit” wörd in et Duuts “macht das Licht aus”. En a’j wat meender lam as vie zeent, kö’j der völle mear vuurbeelden veenden.

In beaide et Nederlaands en et Duuts kan doen/tun beduden: “wat oetvoren” of “gangs wean (met)”. Et haank mer net van den umstaand of, wat der in beaide sproaken gewoon is ewörden.

In et Tweants (en vaste ook aandere soorten Saksies) hef “doon” nog mear betekenissen der bie ekregen: gewen, brengen en zelfs kuiern!

In et Nederlaands is doen vuur geven wal bekeand: “Doe mij drie bier”. En in et Duuts zung den komiek Helge Schneider: “Tu mal lieber die Möhrchen.” Mer toch is et neet zo breed broekboar as et Tweants:

• Gewen – Nen timmerkearl tegen zinne kollega: “Doot mie den hamer eawen.”
• gewen – Twee giechelmeakens oawer den knappen jongen: “He’j um oew nommer al doan?”
• Angewen – Nen stroatenmaker tegen zienen upperman: “A’j mie dee keien andoot, pak ik ze der in.”
• Metgewen – Ne moor tegen de buurvrouwe oawer iets wat he van öar leend hef: “Det kan ik oeleu Shirley zo wier metdoon, as zee hier met oonze Kim keump spöllen.”
• Brengen – Ne iewerige skonemaakster: “Dee oolde kleare he’k noar den Kringloop edoan.”
• Brengen – Nen positieven oolder: “Eawen de keender noar berre hen doon.”
• Kuieren – Twee verskelmakers legt et bie: “Vie doot der neet mear oawer.”
• Kuieren –  Ene den as ne vrömde sproake kuiert: “Ik doe Nederlands”.

Et oonderskeaid tusken maken en doon lik ook in et Saksenlaand verskillend te wean an weerskaanten van den poal. In Oost-Nederlaand is et normaal um te zeggen: “Doot de dure lös”, terwiel as völle Duutse Platsprekkers zegt: “Maak de deure op”. Det eerste lik samen te goan met et Hollaandse “Doe de deur open” en et tweede lik verdacht völle op et Hoogduutse “Mach die Tür auf”.

Invlood van de daksproaken? Kan good. De Nederlaandse Saksen hebt ja aait Hooghollaands mutten learen. De Duutse Saksen aait Hoogduuts, dus et kan good at de Saksiese dialekten doar wat van met ekregen hebt. Mer et kan eawengood wean at et aait al zo was. Doar kom iej neet achter. Mer mooi um te weten is et wal.

Non zi’w hier toch wal gek met oons “doon”, want op de vroage: “wat doo’j?” kan nen Oost-Nederlaander heel gewoon antwoarden: “ik doo een stukken leazen van wearldsproake.nl.” Mer det is een aander verhaal. Doar doo’w een aander moal oawer verdan.

Maakt heanig an.