Wetenskoppers van de wieze: dit deer kan 500 joar worden
Den euldsten Greunlaandhaai kan Kolumbus nog keand hebben.
“Et is aait wier opmaarkelik wo oold at deers köant worden. Van wat skoaldeers was al länger bekeand at ze tegen de 500 wordt. Mer waarveldeers, det is niej,” zeg Jørgen Schou Christiansen van de UiT, de noorske arktiese universiteat.
Hee hulp bie een groot oonderzeuk noar greunlaandhaaien, wat verleden wekke vriedag op de vuurziede van et wetenskopsblad Science proonken. Non pikt et de grote Amerikaanse kraanten New York Times, Wall Street Journal en et blad National Geographic ook op.
Mysterieus
Greunlaandhaaien bliewt een mysterie van de zee. De gelearden weet der nog neet völle van.
– “Vie weet nog hoaste niks. Earder meane vie at vie genoog wussen um ne as ne bedreigde soort in te delen, vuur at vie oontdekken at vie der nog hoaste niks van weet,” zeg Christiansen.
Deers dee at non leawt, köant Kolumbus nog keand hebben
Earder deden oondervörskers bekieken wat greunlaandhaaien ett. Non hebt ze de leaftied bepoald. Den oetkomst was opkiekensweard.
– “Vie wussen al at ze vake wal 100 töt 200 joar wordt. Mer et nieje oonderzeuk wis oet at ze mangs wal de 510 joar haalt,” zeg Christiansen.
Met aandere wöarde, as Kristoffer Kolumbus nen jongen greunlaandhaai zeen har toen as hee in 1492 noar Amerika zealen, har det deer et töt 2002 können noavertellen.
– “Der haank nog wat onzekerhead roond de oetkomsten, mer in ieder geval köant ze 270 joar worden. De grötsten, meane vie, köant töt wal 510 joar oold worden,” zegt den oondervorsker.
(verhaal geet wiedter oonder foto)
Oogleanzen
Et oonderzeuk doeren 14 joar en wör bie Greunlaand heulden. Ene van de oetdagingen was at de greunlaandhaai aander beenweefsel hef as aandere visken.
– “Vie mossen wat aanders bedeanken, dus toen kömme vie bie oogleanzen. Det is bie haaien een hard weefsel wat informasie oet de umgewing metdreg van seend et deer geboren is. Doarmet köant vie de leaftied van de haai skatten”, vertealt Christensen.
Vorskers in et Deense Oarhoes oonderzöchten et oogweefsel. Zee zeent eksperts in radiokolstofdatering, de standaardmetode bie archeologie um leaftied te bepoalen. Doar köm oet at wat deers al heel wat zeen hebt.
– An et eande van de joaren ’50 en ’60 deden de VS en de Sovjetunie preuwe met kernspringstof. Den oetval van radioaktieven kolstof is nog dudelik in de leanzen van deers oet den tied te zeen,” weet Christensen.
Kennisriege: De Greunlaandhaai
- Kan 5,5 meter laank worden en mear as nen ton weagen.
- Wörd et euldst in et noorden. Keump vuur in den noordeliken Atlantiesen Oseaan en van de Noordzee töt an et zudelike Engelse Kanaal en Cape Cod in Amerika.
- Leawt meestentieds deep. Is zeen op 2200 meter deepte bie nen temperatuur van 0 – 7 °C.
- Lik laankzaam en verdwaasd, woer as de Latiense naam ook op wis: Somniosus, den sloaperigen.
- Vaank prooideers zo as kabeljauw, zeeveugel en zeeheunde.
- Köant froai oold worden en et was bekeand at ze 200 joar haalt. Niej oonderzeuk stelt det noar boawen bie: köant 500 joar worden.
- De noordelike laanden hebt der völle op jaagd. Vuural umdet ze nen groten leawer hebt, woer as traan en laampöllie oet haald wör.
- Leuten zik bie anvaank rap vangen, mer duur oawervisken wörren ze ne bedreigde soorte.
- De viskerieje wör zikzelf de baas roond 1950, mer gung nog verdan töt de joaren ’70.
- Et vleais smaakt noar ammoniak, mer geeldt in Ieslaand as delikatesse. Doar greawt ze ze eerst töt 3 moand in in et kiezelstraand um of te staarven, dan wasket ze et vleais en hangt et nog ne moand of wat te dreugen. Wellen Havforskningsinstituttet (imr.no), Et grote Noorske leksikon (snl.no) en fiskeri.no.
Duur Simen Follesø Røiseland
11-8-2016
Welle: NRK.no
