6 Europese sproaken woer as iej nog nooit van heurd hebt

Sproaken zeent net biggen. Trek iej ze an de oren, dan goat ze achteroet. trek iej ze an den start, dan goat ze vuuroet. Toch zeent der nog aait leu in Europa dee meant at ze leu köant dwingen um öare sproake an te passen of op te gewen.

As iej de nasjonale regearingen van völle laanden geleuwen mut, wörd der in ieder laand mer ene sproake kuierd. Dit keump nog oet dee oolde, lang vervlöagene, achterhaalde tied at de hoge hearen veunden at één laand éne sproake hebben mos. Iets woer as völle Hollaanders nog aait met worstelt.

Ondaanks joaren van oetbanning, ontmodiging, ontkenning, indoktrinasie of gewoon negeren zeent der in heel Europa nog heel wat meenderheadssproaken. Et Saksies, Freesk en Limbörgs ken iej vaste wal. Hier hest doe der nog zesse:

1. Elfdaals

Nee, disse sproake hef niks met de Lord of the Rings te doon. et Elfdaals wörd duur ongevear 3000 leu in de gemeente Älvdalen (et rivierdal) in Zweden kuierd. Töt an 2007 bewearen de gelearden nog at et een dialekt van et Zweeds was. Mer et har toch wal zovölle egenheden at det pröatje neet te verkopen was. Et hef bievuurbeeld net as et Duuts veer naamvallen, mer vuur et gemak trekt ze rechtevoort den eersten en tweeden samen. Ook hef et nog de Oold-Noorse oetsproake van ð (de  -th wat ook nog in et Engelse these zit).

2. Sorbies

In et oosten van Duutslaand sprekt ongevear 40.000 leu Leeg-Sorbies en nog es 10.000 Opper-Sorbies. Disse sproake is nauw verwaant met et Pools, Tsjechies en Slowaaks. Een cool kenmaark van et Sorbies is at et verskil maakt tusken eankelvoold, tweevoold en mearvoold. Vie hebt bv. haande – haanden. Et Sorbies hef ruka (1 haande), ruce (2 haanden) en ruki (mear as 2 haanden). En dan hebt ze nog zeuwen naamvallen.

3. Kasjoebies

Et Kasjoebies van Polen is net as et Sorbies ne Slawiese sproake. Et lik zovölle op et Pools at de meeste leu meant at et gewoon een dialekt is van et Pools. Doarumme is et ook lastig um te zeggen wovölle leu as et presies kuiert. Skatt wörd der zo tusken de 3000 en 100.000. Toch hef et Kasjoebies iets moois: leenwöarde. Oet oons egene Saksies ook nog. Hef met de geskiedenis te maken.

4. Võro

Võro is ne lösstoande sproake in heuwdzakelik Zuud-Estlaand. Et hef ongevear 74.500 sprekkers en is nauw verwaant an et Standaard Ests en Fins. Liek as iedere sproake hef et Võro lak an stoatsgreanzen. Et wör vroger ook in angreanzend Letlaand en Ruslaand kuierd. Võro hef kleenkerharmonie; binnen een woard mut alle kleenkers vuurin of achterin den moond kleenken. As der iets bie een woard anplakket wörd, mut det dezelfde klaank hebben as et woard zelf.

5. Bretoons

Iej zollen et hoaste neet geleuwen, mer in Fraankriek kuiert wat leu ook nog wat aanders as Fraansk. Brezhoneg, ofwal Bretoons. Disse Keltiese sproake is ongevear 1500 joar leden hierhen bracht duur de Bretonen, dee vanof et hudige Cornwall noar Fraankriek treuken, toen as de Angelen en Saksen (doar he’j ze wier) disse leu steeds wiedter noar et westen drewen. Et lik dus nog aait et meest op et Korns Kelties. De sproake löp op de leste bene, mer op hulpe hoowt ze neet te rekkenen. De Fraansken zeent nog aait strabaant: “de sproake van de republiek is Fraansk…”

6. Ladiens

Disse tonge wörd duur ongevear 30.000 leu in de Dolomieten (Zuud-Tirol, Noord-Italië) kuierd en is de offisjele sproake van 54 Italjaanse gemeentes. Et lik misskien ne verbasterde oetsproake van Latiens en doar is nog wat vuur te zeggen ook. De Kelten dee as der wonnen, nömmen et Latien van de Romeinen oawer. Ze verbasteren et duur de joaren hen zo slim at der ne egene sproake oet ontsteund. Ladiens dus. En dan he’w et nog neet oawer de tientallen aandere lokale sproaken van Italië.

De Europese sproakwearld is dus neet zo rechtlienig as iej wellicht meanen. Der zeent op de wearld mear as 7000 sproaken. Loa’w der zunig op wean.