3 neudige dinge vuur sproakbehoold

Gelearden beweart al mear as 100 joar at Saksies verdwient. Der vaalt oawer te filosoferen of det ne vaststelling is of ne hoppe op ne self-fulfilling prophecy, mer vie meant det et nog wal metvaalt. Et is ja 2016 en vie skriewt hier dit verhaal. En iej least et, wat angef det et oe angeet.

Loa’w non es nuchter ankieken wat der echt neudig is um dee sproake ook vuur 2106 (vie neumt mer wat) nog te behoolden.

1. Nut
Woerumme blif Nederlaands bewoard van oetstaarven en aandere Nederlaandse sproaken neet? Umde’j der wat met köant. Of better zegd: umde’j der wat met mút können. Alle offisjele  instellingen broekt et: de regearing, de skolen, de media, enzowiedter. Um doar met met te können, mu’j Nederlaands learen. 

Toch mut der vuur dee instellingen bewust vuur Nederlaands keuzen wean; Nederlaands is ja van zikzelf oet neet better broekboar vuur regelzaken as aandere sproaken. Niks nuttiger dus. Zeker neet in strekken woer as ze hele aandere sproaken kuiert. Nederlaands is dus nuttig maakt.

Op de Nederlaandse skolen leart keender det Saksies gin nut hef. Et wörd der ja nooit kuierd en a’j et toch doot, krie’j der den board of. Of ze steurt oe noar nen logopedist. En Saksiese logopedisten gef et neet. Et steelselmoatig vortloaten van dee sproake en et ‘verbetteren’ löt de keenderkes weten det et vuur oonderwies en kennisoawerdracht neet broekboar en slecht is. Nutteloos.

Toch is der ook een positief geluud. In et Tweantse Riessen kö’j an et gemeenteloket met Saksies met oewe gemeentezaken terechte en ze helpt der oe ook gearne in. Op de webstea van et (Nederlaandstalige) DigiD kö’j bie oew curriculum vitae angewen det iej Nedersaksisch sprekt. It’s a start, zö’w mer zeggen.

Saksies kan dus ook nuttig wean. Töt wied in Duutslaand kö’j der oe met redden en der dus ook met haandelen.

2. Anzeen
Oolders wilt et beste vuur öare keender. Doarumme leart ze ze ne sproake woervan as zee meant at et de keender heugerop helpt. Ne sproake dee nuttig is. Ook as de oolders et zelf hoaste neet sprekt. Ze vergett hier aait bie det et Nederlaands der prima nöast kan. Et ene hooft et aandere neet oet te sloeten. Gevolg: de keender leart een mengelmoesken en wordt duur twee partiejen met et gat an ekekken, umdet ze van beade sproaken net neet allens keant. Ze bliewt met een keukelig akseant zitten. Faal.

Ne sproake krig mear anzeen as et vuur offisjele zaken broekt wörd. As iej der iederen dag op ieder vlak van et leawen met in anraking komt. Met aandere wöarde, as et normaal is. In et dageliks leawen, in de skolen, de media én in de oawerhead. Neet bloots in verskes, gedichten en beuke of in nen blaauwen boerenkiel in de plaatselike revue.

Ne offisjele stoatus vuur et Saksies zol dus mooi wean. Mer zoonder nut en vuural de wil van et volk he’j doar ook wier niks an. Van de aandere kaante kan et dee beade peunten wal anwakkeren.

In de Haanzetied har Saksies zovölle anzeen in Denemaarken, Zweden en Noorweagen, det alle leu doar rechtevoort nog aait half Saksies kuiert. Zoonder det ze et nog weet. Det böd meugelikheden. Iej magt der dus greuts op wean. Et is nuttig um dee sproake an oewe keender duur te gewen, want doarmet köant ze eenvooldiger in Skandinavië en Noord-Duutslaand haandelen. Of de sproaken doar better begriepen en vlotter learen. Want et ene hooft et aandere neet oet te sloeten.

3. Wil
Dit is wellicht wal de belangriekste. Zoonder de wil um ne sproake duur te gewen heuld et al rap op. As oewe sproake nut hef, wil iej ne earder an oewe keender duurgewen. Der is ginnen readen um oewe sproake te verzwiegen a’j ne öaweral eawen good broeken köant.

As leu samen öare sproake öaweral vuur broeken wilt, dan krig et vanzelf nut. Want dan wil iej et ook op skolen en bie aandere regelzaken. Dan deank iej der geheels neet oawer noa of iej et wal of neet duurgewen mut. Dan doo’j det gewoon. Dit is de readen woerum of Freesken al wal ne offisjele sproake hebt in Nederlaand en Saksen nog neet. A’j wilt det oewe sproake blif, doo’j der allens vuur.

A’j dee wil trouwens te wied duurdriewt, wörd et kranghead. En det is vuur meardere partiejen in te vullen. Wo mear anzeen ne sproake bie de egene sprekkers hef, wo mear as ze meant at ze öare sproakwil duurdriewen magt.

In et kort haank dus de sproake of van de wil van et volk, wo nuttig et emaakt wörd en wovölle anzeen of et doarmet krig. Wil iej at Saksies in 2106 nog ekuierd wörd (in wat vuur vorm dan ook), dan mu’j et oewe keender willen learen. En proberen um oonze sproake mear anzeen te gewen en ne vaste stea in et dagelikse leawen. Kuieren dus. Mear is der neet van.