Doar köant wiej wat van learen: Welske sproake krig een miljoen sprekkers tegen 2050

Terwiel as Platsprekkers in Nederlaand met een slappe oetvlochten smiett as “leart de keender mer Engels, doar hebt ze völle mear an as Plat,” doot de leu in Wales der zelf ofstaand van, löt de BBC weten. Op et waark krieg iej ja net zovölle terechte in de ene sproake as in de aandere, as iederene deezelfde sproake keant.

Doarumme hef den eersten minister van Kumrië (zo as Wales in et Kelties heet) ezegd op et Eisteddfod, een festival vuur Welske kultuur, at der nen miljoen Welske sprekkers mut wean tegen 2050. Carwyn Jones benoadrukken et belang van et waark, de familie  en den vuuroetgaank as andachtspeunten.

Alun Davies, de Welske sproakminister, gavven too at et “een met opzet roosklurig” doel is, terwiel as Plaid Cymru’s Sian Gwenllian de ankondiging “wier nen keunstgreep” neumen. Toch is et priezensweard at der leu op hoge steas zovölle wearde hecht an öare sproake. Mennig Platsprekker in Nederlaand zol der good an doon um et doar es wat van of te kieken. Bie oons blif et meestentieds bie noodropen at oonze sproake vergeet, terwiel as der nums de peddels pakt en begeent te roeien.

Ne telling in 2011 leut nen val in et antal Welske sprekkers zeen van 582.000 in 2001 noar 562.000, ongevear een op vief inwonners. In vergeliek hef Tweants ongevear 630.000 sprekkers, wat mer een heel klean deel is van de 4 of 5 miljoen sprekkers dee as et Nedersaksies bie mekaar hef. Met oonze Duutse noabers der bie. Toch weelt oonze leu nog aait neet wiedter as öar egene döarpke kieken en neumt et Plat van vief kilometer wiedterop “totaal aanders”. Doarduur bestoat der hoonderden ofslöttene heemkeundeklubkes, dee as zik bleend staart op öar egene dialekt van 50 joar terugge en dee as allemoal egenhaandig et rad vanniejs probeert oet te veenden. Ze zollen der good an doon um der es wat vaker bie mekaar achterhen te kieken.

Oet van ooldsher Welske gemeenskoppen trekt jonge leu vort vuur waark, terwiel as legere huzeprieze wier volk antrekt wat de sproake neet keant. Bie Wearldsproake hebt wiej dat vaker heurd.

Ministers dee as verleden moandag et Welske parlemeant bie mekaar reupen in de National Eisteddfod in Abergavenny, Monmouthshire, neumen juust ne gröai in de vroage noar Welsk oonderwies as ne readen um positief te deanken. Ook in et Nedersaksiese gebeed wörd alverdan mear um Plat op de skolen evroagen en bie oonze noabers gebuurt det mangs al.

Op zes peunten wörden vuurstellen maakt:

• Planning – wodöanig maakt wiej de Welske sproake een vast oonderdeel van et dagelikse leawen.
• Dageliks leawen – roopt leu op um Welsk te broeken en respekteert dee wat et doot.
• Oonderwies – wodöanig krieg iej dee leu an et Welsk op skole, in et heuger oonderwies en in et volwassenoonderwies.
• Volk – de sproake duurgewen an de keender en et broeken op et waark.
• Hulpe – met wöardebeuke, digitale middelen en media in et Welsk.
• Rechten – wetten opstellen dee as Welsk nen offisjelen stoatus geewt en zorget at et broekt blif worden.

“Wiej zeent een greuts tweesproakig laand,” zeg Jones. “Wiej hebt et volste vertrouwen at et gesprek wat wiej hier vandeage anzwengelt oons helpet um de sproake te loaten gröaien, zodet et wier een leawendig deel van oonze gemeenskoppen wörd.” Oonderwiel hef Nederlaand veer sproaken, mer wiedgoande hulpe van de Nederlaandse regearing blif oet. Behalve vuur et Freesk, umdet de Freesken gewoon mear met nen voest op toafel dörft te houwen. Nen oproop vuur RTV Oost van de Tweantse Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik um wat met oonze sproake te doon is nen trad in de gode richting. Toch is et dan wier kenmaarkend vuur oonze sproaksituasie at den oproop in et Hollaands was. Zelfs den grötsten Platfanaat dörft in et openboar nog aait gin Plat te kuieren.

Oonderwiel kleenkt in Wales striedlustige geluden. Davies: “Et is ne grote oetdaging, mer dee köant wiej an, umdat wiej vanoet een krachtig oetgaankspeunt oetgoat.” In Nederlaand goat der ook regelmoatig stemmen op um wat met oonze sproake te doon, mer dan zeet leu meteen al nen hoop bearen op de weg. Nums wil wat inleaweren, umdet ze allemoal meant at zee et beste Plat kuiert. En dan geet et met kuieren hen.

De Welske regearing deed vuur dree joar terugge een oonderzeuk noar de “nasjonale kuierieje” oawer et broeken van de Welske sproake, noa de oetslag van dee telling. Jamie Bevan, vuurzitter van de Welske sproakroad Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, zeg at der seend dee tied völle plannen maakt en oetgewen zeent, mer det ze “nooit helemoals duurvoord zeent”. Doarumme veendt hee: “Et is dus heel apart at de regearing non wier een oonderzeuk insteelt. Welsk as ne leawendige sproake lig op et gat – vie raakt alle joaren 3000 sprekkers kwiet.”

Plaid Cymru’s Sian Gwenllian veend et doel van een miljoen wal mooi, mer zeg doarbie: “Wiej hebt niks an wier nen keunstgreep, wiej köant de tied non wal better broeken.” Neil Hamilton, leader van de UKIP group in de Welske Road, kon zik veenden in de toozeggingen, mer vullen an: “Wiej mut neet kuiern, mer anpakken.” Heurt heurt, of neet dan.

Suzy Davies AM van de Welske Konservatieven meant at “de leu zik nog zöalt versloeken in de oetwaarking van disse plannen.” Ook det keump regelmoatig in disterieje oawer oonze sproake terugge. Mer det is ginnen readen um et neet te proberen. As iej doarumme mer niks doot, boert et sowieso achteroet.

As antwoard op de annames at et wier een völs te groot plan was, zea Jones: “Vuur de verkiezingen was der dit doel nog geheels neet. Een miljoen is völle, joa. Doarumme is et belangriek at wiej good lustert noar de gelearden, zodet et doel haalboar wörd.” Der is dus hoppe vuur et Welsk. En vuur et Nedersaksies?

Welle: BBC.com
1 augustus 2016