5 bewiezen at Saksies ne sproake is

In Nederlaand vernemt leu verdan mear at Tweants, en dus et hele (Neder)Saksies, Plat, of Plattdüütsch net zovölle bestoansrecht hef as aandere sproaken. Det et gewoon nöast et Hollaands, Engels, Spaans of Swahili steet. Niks mear, mer ook zeker niks meender. Doarumme doo’w non vuur eens en vuur aaltied ofkaarten met de vuuroordelen en misverstaanden.

1. Et hef ne offisjele Europese sproakstoatus
Seend 1996 zelfs al. Al 20 joar dus! Neet at et van zonnen stoatus ofhaank (as of et vuur dee tied neet sprökken wör of ginne sproake was), mer et gef an at de hoge hearen et belang der van zeet. Non et gewone volk nog. Dee stoatus is trouwens een zeutheulderke: vie hebt der gin zak an, want vie magt et nog aait neet op de skolen en in et openboare leawen broeken. Joa toch! In Riessen-Hoolten is et gemeentehoes offisjeel tweesproakig:

Mer doar heuld et wal op. In een aander oonderzeuk bleek at Nedersaksies op mear as 35 peunten ne zelfstaandige sproake is.

2. Et hef een heel egen verleden
Kö’w lange of kort oawer doon, mer oonderzeukers hebt et machtig mooi in nen sproakenstamboom ezat. Saksies steet dudelik apart van et Hollaands én et Hoogduuts.

De leu is lange vuurkauwd at Saksies ne oard verbasterd Hollaands is (en ne oard Hoogduuts in Duutslaand), woerduur ze verdan mear wöarde oet dee sproaken hebt oawer enömmen. Mer in beginsel is et nog steeds ne egene sproake.

3. Et hef ne volledig egene grammatika

Jah, wat zo’j deanken, et is ja ook ne ofzeunderlike sproake. Saksies maakt oonderskeaid tusken staarke en zwakke woarkwöarde. Det doot aandere sproaken ook, mer vie wat slimmer. En vie zeent onmeundig gek met oons wöardke “doon”. Et hef dree woardgeslachten, dee as de lidwoarde én den ekeuzenen oetgaank bie biewöarde, bievooglike naamwöarde, verkleanwöarde én meervooldsvörme bepoalt. Wiedters vervog Twents allens vanof wie op -et. Vuurbeeldjen?

Dut et oeleu ook neet een betken an et Engels deanken?

4.Et hef totaal egene oetsproakpatronen
Det wie allens ‘inslikket’, det kent de leu wal van Ilse deLange. Dee syllabiesen konsonaant, zo as det inslikken offisjeel het, doot ze ook in et Engels, Hoogduuts, Deens, Zweeds en Noors, dus as iej det biezeunder veendt, zin iej gewoon wearldvrömd. Trouwens, een paar soorten Achterhooks doot et neet. Nöast at Saksies een antal klaanken mear hef as et Hollaands, broeket vie ze ook heel aanders. Vie maakt klaanken länger as der nen -z achteran keump, sprekt et mangs duur de neuze oet as der nen -n achter steet, verzwakt t’s noar d’s (better = bedder), p’s noar b’s en k’s noar g’s. Engelse g’s, that is. En vie plakket allens an mekaar: Ewieplaggedalzammegaa. Doarduur hef oonze sproake een heel egen, vlöaiendig ritme. En doarduur weer nen egenen toon.

5. Et gef onmeundige vrieheaid in wöarde en zegswiezen
(a’j et good doot, dus neet zo… 🙁 )

As iej vake et wöardjen donders in den moond hebt, mer neet onwies, onmeundig, duchtig, iezig, groewlik, gleundig, mirakels of machtig, hebt oewe oolden et oe neet good leard, heb iej neet genog verstaand um et te onthoolden, of iej zeent gewoon nen onbenul. Hef der oe ooit iemand in ne aandere sproake zegd at ze “et nöst oonder den boom hebt”, vroagd of iej “zwil in de oren hebt”, of verteeld det hee “good te passe is”? Saksies hef zonnen onmeundigen riekdom an indirekte zegswiezen at der oe et heuwd van duzelt. Doar kön iej zelf trouwens ook mooi met spöllen. Um met Ilse deLange te sprekken: oooh, heehl löööhk. Sorry to burst your bubble: leuk is gin Tweants woard.

Dus, kom iej wier es nen Freesk of Hollaander tegen den as beweart at vie ginne sproake hebt, drukt ze dan dit es oonder den neuze. Et genöal is of elop!