De Apartheid van Nederlaand
Éen laand, éne sproake. Makkelik toch? Op papier wal. Mer der is op de hele wearld nit één laand te veenden woer as det zo is. Zal ook nooit zo worden. Mu’j de leu in Papua Niej-Guinea es met ankommen. Ineens 830 verskillende sproaken met unieke kennis oawer de umgewing en kiek op de wearld in n askenemmer!
In Nederlaand zi’w op de skolen ook akelig harsenspeuld met dee gedachte. Leu köant zik nauweliks aanders vuurstellen. Ze wordt zelfs krang of bange, a’j ze der op wiest at Nederlaand veer inheemse sproaken hef. Vake begint ze dan iets te sputteren oawer Freeske toostaanden of zo. Of ze oawerskreeuwt oe met een bibberend vingerke: “Mer wiej mut wal allemoal verstoanboar wean!”
Dom genöal. Want verstoan kö’j learen. Helemoal as de sproaken zo kort bie mekoar ligt as hier. Leare vie allemoal meardere sproaken verstoan, dan maakt et nit oet wat iej kuiert. Seempeler (en earliker) kan nit. “éen laand, éne sproake” is dus ten eerste al neet vuur mekoar te kriegen en ten tweede ook nog es hartstikke slecht, want et drif leu oet mekoar. Et trekt de ene geludenreeks vuur op aanderen. En zo kriegt sprekkers van dee ene geludenriegel meer anzeen.
Der hef ook mer ene groep baat bie: de sprekkers van dee ene sproake zelf. In oons geval dus Hollaanders. Imperialisme doot ze nit mear an, det kan in dissen tied nit mear. Behalve met sproake. En op zonne wieze hooldt ze et ook in staand. As iej keender in et ene leart leazen en skriewen, hebt ze möaite met de aandere sproaken. Dee liekt dan eankel mer lastig. Dus kiest ze mer lewer vuur dee ene sproake.
As iej doarbie ook zorget at alle instituten en media eankel in de ene sproake te kriegen zeent, kö’j zeggen: “zee’j non wal? Dee ene sproake he’j völle meer an!” De makke sköapkes nikket allemoal van joa en leart et öare keender. Met dik akseant, want iej köant oew egene sproake nit zo mer oetzetten. In de eentalige media wörd ook det akseant nog es fein vuur gek ezat. Of nog slimmer: ondertiteld. Want “Wiej mut allemoal wal verstoanboar wean!” Zo he’w et kringske roond.
In Zuud-Afrika (11 offisjele sproaken) hebt ze de Apartheid der achterhen edoan. In Nederlaand besteet he nog steeds. Op sproaknivoo. Oonderling magge wiej wal aanders kuiern as Hollaands, en der ook mooie oolderwetse boerenoawenden met ofdreein. Kö’w zelfs subsidie vuur kriegen. Skappelik! Mer zo gaauw a’w et serieus, nuttig en institusjoneel in weelt zetn en der meer anzeen vuur weelt, dan mu’w toch eawen normaal doon.
Ne Leidense oonderzeukster skreef begin 2017 at iedere sproake steet of vaalt met de wil van de sprekkers um et duur te gewen. Mer ook um der oe hard vuur te maken. Wat wil iej? Anpakken of achteroawer lönnen?
Duur Martin ter Denge
5 februwoari 2017
