Memento Māori – Ny Sealands inheymske språke leyvt up

De inheymske språke van Ny Sealand beleyvet ne herupleyving – By språklessen hangt se der med de beyne uut, musik steyt boavenin de hitparade en de eyrste minister düt ouk med.

Döär Eleanor Ainge Roy
(Oaverset döär Martin ter Denge)

Max Smitherham (54) har al vaker probeyrd Te Reo Māori (de Māori-språke) te learen, mär et bleyv nit hangen. Töt nu. As pakeha (europeysken ny sealander) volget Smitherham gratis weakelikse lessen en uvent in huus med syne uruguayaanske partner, dee de språke ouk learet.

“Ik wul al heyl lange Māori learen. Et is mooy üm de kans te krygen meyrdere denkwysen en myne heymat te begrypen,” segt den miljööplanner. “Et is een belangryk deyl van et arvgood en de identiteit van Ny Sealand.”

Smitherham is den eanigsten nit. Te Reo beleyvet ne upleyving in Ny Sealand, med stumpvulle klassen en selvs wachtlysten. Māori-språkleyraren van Auckland up et noordelike eiland töt Dunedin en Invercargill op et südelike segt dat se de vråge geheyls nit an köänet. Gratis kursussen trekket steadvaste hunderden studenten.

John McCaffery, nen språkenkenner an de University of Auckland, segt dat et de språke vöär de wind geyt. Andere inheymske volker koamet in Ny Sealand kyken wodöänig Māori sik so unmündig wearümme vöchten hevt. “Et is unwys, vöäral de lätste drey jår is Māori mainstream ewörden,” segt hee. “Wy seet düdelik ne flinke tooname in anseen van de språke. Undersöyk löt seen dat dat eyne van de belangrykste reydenen is dat junge lüde et wilt learen en dår ouk wark van maket.”

Vulgens Statistics New Zealand, sünk et andeyl Māori-lüde dee een alledaags gesprek in Te Reo kunden holden tüsken 1996 en 2013 med 3,7%. Mär der sint völle verhalen dee anwyset dat et antal spreakers sunder Māori-achtergrund flink de lucht in sköt, net as jungvulwaskene Māori en warklüde, dee in de vöärige telling nit med enöämen warren.

De grote bedryve doot ouk med. Google gavven ne Māori-versy van öäre websteade uut, Vodafone hevt Google Maps hülpen an beatere uutspråken van Māori-namen, Disney makeden ne Māori-versy van den populären Polynesisken film Moana, en bowbedryv Fletcher Building hevt nu brödkes in twey språken up al syne bowstellen.

“Et idey grööyt dat y med Te Reo låt seen dat uw bedryv sik wil binden an Ny Sealand,” segt Ngahiwi Apanui, Höyvd Uutvoring van de Māori Språkråd. McCaffery valt üm by en segt dat meyr as een darde van de Māori-afstudeerden ne steade kreygen by grote bedryve dee gerne meyr wullen ansluten by Māori en andere inheymske grupen, med budgetten dee de mööyte weyrd sint.

De ståtus van Te Reo as geleyvde språke – wårvan de spreakers respekt afdwinget – likt wyd af te stån van de tyd kört nå den Tweyden Werldoorlog. Māorispreakers wörden in dee tyd estraffed vöär et spreaken der van. Selvs junge Māori herinnert sik dat se höwwen wörden of selvs swöpslage kreygen as se Te Reo köyereden in skolen en weyshüse. De Māori deyden der massaal öäre språke achterhen en leareden engelsk üm wark te krygen. Der köm ne grote ströym up gang van lüde dee vanaf et land når de stad tröyken. In de tachtiger jåren spröyk minder as 20% van de Māori de språke noch.

Dat is nu flink veranderd. Volgens undersöyke döär Te Puni Kōkiri, ne gruup vöär publik Māori-beleid, “verbettert de upstelling når de Māori språke under sowal de Māori en nit-Māori”. “De Māori-språke genöt nu hoog anseen in de Māori-samenleyving en ouk gode untvangst by de meyrderheid van nit-Māori Ny Sealanders.”

Maori wöörde as kia ora (hallo), Aotearoa (Ny Sealand), kia kaha (stark weasen) en kai (eaten) sint al länger deyl van ny sealands engelsk. Mär der koamet der vöärtan meyr by. De eyrste minister, Jacinda Ardern, gavven vaneyr öär kind nen Māori middelnaam: Te Aroha, wår Aroha “leevde” bedüdet. Et gebaar wör good untvöngen by inheymske grupen, dee angavven dat Ardern verholdingen tüsken de regeyring en et Māori-volk verbetterden. See skarpeden medeyne öär eygene språkkennis an.

Up New Ny Sealands nationalen dag, Waitangi, höld Ardern ne toospråke up de heilige verbundsgrunden. De eyrste 49 sekunden warren in Te Reo, terwyl de vöärgånde eyrste minister, Bill English, et vyv minuten spröyk. De hüdige Labour-ministers Nanaia Mahuta en Peeni Henare spreaket et vlöyend, Marama Davidson, med-bestöyrder van de Gröyne partye hevt et as vulwaskenen eleyred..

In et Engelske Buckingham Palace verleyden april, begün de eyrste minister öären Commonwealth-toast med ne Māori-sprökke, wårvan de video teendusenden målen bekeyken is.

In juni haleden et album Tū van de Māori heavy-metalband Alien Weaponry de eyrste steade in de ny sealandske hitlysten. Et hevt al meyr as een miljoon ströyms up Spotify. Verleyden jår was et nummer Wairua van Maimoa Music de meyst-bekeykene YouTube-video in Ny Sealand, med meyr as 5.5 miljoon kykers. In 2016 tröyd et popnummer Maimoatia Justin Timberlake selvs van de topsteade in de ny sealandske iTunes-lyste. De maker, producent Marama Gardiner, selv vlöyend in Te Reo, seg at et nummer emaked was üm junge spreakers meyr selvvertrowen te geaven. Dee warren noch wal es bange üm et te uvenen. “Ik wul at lüde oaver de heyle werld een Te Reonummer köänt medsingen. Et sul so ne boost geaven vöär spreakers in Ny Sealand, dat öäre inheymske språke nit uutstarvet, mär sik an et anpassen is.”

Wat ouk hülp by de normalisering is een grötter anbud van Māori-programma’s up televisy, wåründer de publik betaalde Māori TV. Dår spreaket presentatoren en journalisten enkel Māori, med engelske undertitels.

Alle wegwysers in oapenbåre gebowen en sekenhüse sint nu in twey språken. In Rotorua güng dit jår de eyrste tweyspråkige kinderspöltuin lös.

Radio- en televisymakers van evestigde kanalen so as TVNZ en TV3 gebruket ouk vaker Māori by live-uutsendingen. Se doot niks uut up klagers dee meynt dat se butenslöäten wordet.

Presentatrice Kanoa Lloyd, selv van Māori afkumst, gebrukt seet 2015 Te Reo wöörde in öäre wearberichten. See wör oaverspöyld med klachten en online pesteryen. Toch düt see stöädig vöärtan Te Reo in öär primetime show The Project. De governöör-generaal, Dame Patsy Reddy, löyt bekend maken dat see dit jår ouk begünnen is med Te Reo-lessen, mär dat see sik sorgen makeden oaver et landelike tekort an Māori-leyraren.

Vöärige weake höld Labour-minister Kelvin Davis ne hui (vergadering) med Māori-språkenkündigen, üm te kyken wo as se meyr ny sealandske leyraren an de språke kunneden krygen so dat dee wear leyrgyrige studenten kunneden helpen. Davis kan selv ouk gesprekken in Te Reo holden. “Wy wilt dat se Te Reo köänet en dörvet verweyven in öäre lessen en dat Te Reo normaal wörd in de klasse.”

“Wy wilt dat alle ny sealanders meynet dat Te Reo der gewoon by höyret en dat wy umskakelt tüsken de språken as uns dat uutkümt.”

Māori-språkenkenners segget dat de språke noch nooyt so wydverbreid, normaliseyred en respektered was. De dunkere dage dat Māori-sprekkers ehöwwen en estraffed wörden sint lange vöärby.

“Volgens my is der ne gröttere bewüstheid dat der intrinsyke waerde sit in et leyren van Te Reo en dat disse språke by dit land höyrt,” meynt Dr. Arapera Bella Ngaha, dee undersöyk düt når de revitalisering van Te Reo an de universiteit van Auckland. See hevt Te Reo selv upny leyred nådat see der as kind selv straf vöär kreyg up et internaat wår see woaneden. “Et is cool ewörden en dår sin ik gelükkig med. Wy hebbet lange dacht dat et vöärby was.”

Oorsprunkelik artikel:

Roy, Eleanor Ainge. ‘Māori has gone mainstream’: the resurgence of New Zealand’s te reo language. The Guardian, 28 juli 2018. <https://www.theguardian.com/world/2018/jul/28/google-disney-maori-new-zealand>