Plat bewåren in Missouri?

Döär Suzanne Hogan & Celisa Calacal

Gene Beckman groiden up as eanigst kind up ne buurderye in Cole Camp, midden in Missouri. As kleine junge kun hee enkel sassisk. Hee leyrden pas engelsk do as he når skole must.

Dit artikel is ouk as podcastreportage te belüsteren in et engelsk.

“Ik segge altyd teagen skoolkinder dat wy et swår hadden,” segt Beckman. “Wy hadden ginnen wc binnenshuus, wy kreagen tüsken den middag gin eaten up skole so as dat nu gebrukelik is in Amerika. Wy hadden gin ströymend water. Wy musten water halen by de pumpe en vöäle van uns atten möpkes en maisstute wat oaver was van et morgeneaten.”

Nu, 80 jår later, höygt Beckman syn plat noch altyd, anders as de meyste andere düütske amerikanen.

“Disse språke is et härte en de sele van de intrekkersgemeynskap,” meynt Bill Keel, den as düütske immigrantengemeynskappen en -språken bestudeert by de Universiteit van Kansas. “Et is de lym wat öäre heyle kultuur by mekander höldt.”

Volgens ne volkstelling in de VS segt ungevear 49 miljoon amerikanen dat se düütske ofstammeling sint. Mär twey percent van de düütske amerikanen kan de språke.

Düütske immigranten tröäken vanuut verskillende deylen van Europa når de Midwest-streake, so as vanuut et hüdige Düütskland, Oustenryk en Rusland. See stichteden gemeynskappen in de ståten Missouri en Kansas. Een deyl küm al vöär de eynwording van Düütskland in 1871 en de streakverskillen warren grout. De skryvwyse vöär et Standaard Düütsk küm pas nå 1901 in gebruuk.

Vöäle düütske lüde tröäken når Missouri weagens de dichterlike vöärstelling van Gottfried Duden, nen düütsken advokåt den as in 1824 når de Vereynigde Ståten küm en land had up et westen van St. Louis. Do as he drey jår later weaderümme güng når Düütskland, skreav hee et book Een Reiseverslag van de Westelike Ståten van Noordamerika, wårin as hee et natuurskoun en vrüchtbåre land van Missouri bejübelden.

Nå 1830 tröäken verskillende immigranten vanuut Noorddüütskland når et gebeed rund Cole Camp in Missouri. See brachteden öäre burenkennis med. En öär Platdüütsk.

Neil Heimsoth höldt de platte gemeynskap van Cole Camp by mekander. As pensioneerden illustrator vöär de amerikaanske Forest Service deade Heimsoth med Gene Beckman meyr as 40 countryverskes oaversetten in et sassisk, as deyl van öär neadersassiske teater.

Heimsoth höldt måndelike sassiske byeynkumsten in een restaurant in Cole Camp, wår as lüde med mekander küren köänet en kaartenleggen. De grup hevt sowat 25 leden, wårvan de meysten al wat ölder sint. Heimsoth wolde gaerne at et der meyr warren.

Kleine städkes in Missouri en Kansas hebbet allemål een verskillend dialekt bewård. KU professor Bill Keel en syne undersökers hebbet van Kansas nu ne kaarte van maked. Den van Missouri kümt noch.

Vöäle geskydkündigen wytet et verlees van de språke an antidüütske gevölens tydens de Eyrste en Tweyde Wearldoorlog. Volgens Keel hevt et te maken med veranderingen in underwys en de gröttere verbundenheid med de rest van et land. Hee market up dat de meyste spreakers dee as hee bevröägt vöär syn undersöök al dikke in de 80 of selvs 90 sint.

“Wårümme sint see nu jüüst et lätste geslacht?” segt Keel.”As wy kyket når de sociale ümstandigheiden van de Vereynigde Ståten, Kansas en Missouri; in 1908 is et T-model invoord. Tüsken 1920 en 1930 kümt et anleggen van et verharde weagennet up gang. Voordset Underwys wör belangryk tüsken beide oorlöge. Vöär den Eyrsten Wearldoorlog makeden mär weinig lüde de skole af.”

Undanks de uutdagingen holdet de inwoaners van Cole Camp stark vaste an öäre düütske identiteit. An de höyvdstråte sittet vöäle düütske winkels en der is alle jåren een Oktoberfest.

In 1989, do as et städke 150 jår bestünd, küm ne düütske dansgrup når et jubileumsfeast. Volgens Neil Heimsoth was et festival een draipunt en vöäle spreakers van et sassisk rakeden weader gröytsk up öäre språke.

“Vöäle van uns skaamden sik at se düütsk warren vanweage de Tweyde Wearldoorlog. Ineynen warren se gröytsk dat se düütsk kunden,” segt hee.

Vöär dat festival van 1989 helpeden Heimsoth en syne vrouwe Marilyn by et uutgeaven et ‘Kleine Roude Geskydenisböken’, oaver de düütske immigraty når Cole Camp.

Een pår jår terugge richteden de Heimsoths een gedenkteyken vöär düütske migranten up. Besökers köänet steynder koupen te eyre van öäre migreerde familys. Et gedenkteyken is een middelpünt vöär düütske gröytskheid wörden in de gemeynskap.

Al sint volgens Bill Keel de pogingen van de gemeynskap üm de kultuur leavend te holden lovenswaerd, dat is nit genog as de språke verdwynet.

“Se köänet de köäken en bysünderen kost blyven koaken,” segt hee. “Se köänet festivals hebben, mär sunder dee språke is de kern van de kultuur kwyt.”

Neil en Marilyn Heimsoth, Gene Beckman, Sam Cole en vöäle anderen in Cole Camp vechtet uut alle macht üm dat teagen te gån.

Brunne: Kcur.org – A Rare German Dialect Is Dying, But A Missouri Town Is Fighting For Its Survival

Öäversat döär Martin ter Denge

https://www.kcur.org/post/how-save-dying-language#stream/0