“Langs de spieren in heur nekke, over heur fluwelen vel, striek ik zachies met ien vinger… Zo skier, zo mooi, zo lief, blief toch eben asteblief.” – Daniel Lohues Et is Valentiensdag. En nee, an dee onzin doo iej vaste nit met. Mer toch is et ne mooie geleagenheid um et der es oawer te hebben.
Van leu dee as Saksies kuiert, wörd vake beweard at ze neet heel skeutig zeent met kuieren oawer öar geveul. Zeker neet vuur aanderen. Mer det iej et geleefden mekaar neet heurt zeggen, beduudt neet det ze et mekaar neet zegt as iej der neet bie zint. Det geet oe gewoon niks an. As iej de döppe en de oren es good lösdoot, kom iej nog wal wat tegen. Hier zet wiej der een antal op de riege. “O, oalen, griezen toren,
Ik heb’ oew toch zoo leef.
Doarumme he-k eschreven
An oew nen innigen breef.”
Wee keant der Johanna van Buren neet? Disse Healdernse dichteresse was bekeand um öare leeflike, beskouwende dichtstiel. Ik heb oew toch zo leef kleenkt toch eawen aanders as iej loopt mie nog niks in de weg.
“ik mag oe zo gearne lieden“kleenkt ook lange neet zo onbenullig as “as et neet bevaalt vernem iej et wal”. Zol et dan toch aanders wean as wat ze oe gearne loat geleuven?
Et van Hollaands oawer enömmene ‘Ik hool van oe’ zal de meesten neet heel gek in de oren klinken. En ook in Noord-Duutslaand weet ze in dit oolde volksleedken al heel best wo as et waarket: kom doe om middernacht Kom doe klok een vader slöpt, moder slöpt
ik sloap alleen…
Tusken zeggen en loaten maarken is ook heel wat te doon. Det zit um vuural in kleane dinge. Wat det angeet zeent de Saksen kampioen. Misskien hebt ze oe de leefde al lange verkloard, mer zat iej gewoon zelf te sloapen. Dus skea mer oet met doon as of Saksies eankel mer onbenullig is. Wiej weet wal better.
Heanig an lik oonze sproake oet een dal te kroepen. Leu skaamt zik der neet mear zo vuur as in et verleden (woerum ook eagenlik?) en et wörd verdan vaker in marketing inzat um de leu met een herkenboar geluud in de knippe te kommen. Doar mu’j bie wean! Doarumme hier 5 dinge dee as iej köant doon um oonze sproake verdan te helpen.
1. Kuieren Met kunnigen, mer vuural met de kleanen. Want dan leart ze et as normaal te heuren. De meeste sproakenlearders zöalt et met oons eens wean: gin eankelen anpak geet der zo met strieken as gewoon kuieren met leu dee as et al good köant, et leewste in de strekke woer as dee sproake vuurkeump. Op de middelboare skole hebt ze hele Taaldöarpe vuur Engels, Duuts en Fraans, want jongeleu liekt et better te learen in et echt as oet een beuken. Maakt van oewe umgewing een taaldoarp.
“Um de sproake te bewoaren, hoof iej ne eankel mer te bliewen kuieren.”
2. Kiest ook es vuur Online Saksies
Facebook, Snapchat, Instagram, WhatsApp, maakt neet oet woer. Maakt dee sproake zichtboar. Deankt bie allens wat iej der op zet es: “woerumme zol ik et neet in et Saksies doon?” Ieder moal as iej in ne aandere sproake skriewt, is det een verlees vuur et Saksies. Smoesjes det een aander et neet leazen kan of det iej et neet skriewen köant hebbe vie al vake zat heurd. De meeste leu dee det roopt, hebt et nog nooit probeerd. En neet stoer doon met oewe internasjonale vreanden… dee köant oew Hollaands ook neet leazen. Probeert et mer es. Der zeent sowieso 1,8 miljoen leu in Nederlaand dee as et wál leazen köant.
3. Skead oet met det onbenullige Saksies is net zonne serieuze, völziedige sproake as iedere aandere. Et is neet eankel mer vuur brekken, zoepen en op de proeme kroepen en aandere onbenullighead. Det is non juust de readen at völle leu et neet kuiert. Skead oet met klisjees herkauwen. Verzint es wat niejs. Of better nog, doot der es gewoon normaal met. Zo as in dit artikel.
4. Maakt et een middel, neet et doel Wat wordt der de leste joaren een bult stuks, verskes, gedichten en verhaalkes eskrewen in oonze sproake. Mooi! Mer wiedter as vermaak geet et neet. Kiekt es wiedter en broekt et es op ne nuttige wieze. As iej nen e-mail steurt noar een kollega, woerumme zo’j det dan neet in et Saksies doon? Neet professioneel? Dan maakt vie et toch professioneel? As iej aait mer bange bliewt um der es wat niejs met te doon, keump oonze sproake nooit vuuroet.
“As iej aait mer bange bliewt um wat niejs met Saksies te doon, keump et nooit vuuroet.”
5. Grötter deanken Oew lokale dialekt is neet zo heel aanders as det wat in et volgende doarp kuierd wörd. Dezelfde zegswiezen, dezelfde grammatika, dezelfde wöarde… iej sprekt et misskien wat krang oet. Mer in wezen is et allemoal etzelfde. Neet zo bange wean at leu oe neet verstoat. Allens bie mekaar zeent vie met zo’n 5 miljoen Platsprekkers! De grötste wearldsproaken zeent allemoal ooit as onbedudende sproaken begunnen. De leu dee as det kuieren, warren der eankel wat greutser en egenwiezer met. Köant vie ook wean. Neet zo rap den kop loaten hangen. Ook neet koste wat kost, mer wal wat greutser as in et verleden.
Vuur Radio 1, RTV Noord en verskeadene aandere media gung et der verleden wekke van. Der warren wat hoge leu oet den Europesen Road in et Grönningse Proveensiehoes um de erkenning van et Saksies te bekuieren. Mer wat is doar non feaitelik ezegd?
Et proveensiehoes van Grönningen. (foto: wikipedia.org)
Op de webstea van et SONT, wat steet vuur de machtig Saksiese naam Samenwerkende Organisaties Nedersaksische Streektalen, steet ne lappe tekst in versaksiest Hollaands oawer wat der allemoal bekuierd is en wee as der bie warren. Et is froai lastig umskrewen. Doarumme hier ne herskriewing:
Achtergroond
Op deenkseldag den 1sten meart kuierden nen koppel leu dee as goat oawer et Haandvest vuur Lokale Sproaken met de verskeaidene groepen dee as zik gangs hooldt met et Saksies. Vie warren neet oet eneudigd.
Oonderwaarp
Wo geet et met et Plat?
Readen alle 3 joaren hooldt ze in Europa et Haandvest tegen et lecht en kiekt ze wat der aanders mut en of der sproaken bie op mut.
Anwezigen Van den Europesen Road warren der bie:
-Vera Klopčič (vuurzitter; oet Slovenië)
– Päivi Majaniemi (oet Finlaand)
– Marieke Sanders-Ten Holte (oet Nederlaand)
Vanoet de Saksiese Beweaging warren ze der vanoet zowat alle strekken bie.
Verloop Eerst meug SONT-vuurzitter Hans Gerritsen wat zeggen. Hee deed verskeaidene zaken oet de deuke:
SONT-vuurzitter Hans Gerritsen. (Foto: sont.nl)
1. De lokale besteurders (NGOs, gemeentes en proveensies) en verskillende ministeries köant mekoar de leste dree, veer joar nog aait neet de haande doon oawer et tookennen van deel III van et Haandvest.
2. Et oawerleg met et Binnenlaandsministerie löp de leste tied good. Ze kuiert oawer ne aandersoortige erkenning, lös van et Haandvest.
De verskeaidene sproakgroepen meugen doarnoa öar zegke doon.
Aktiviteaten
Vera Klopčič. (foto: rtvslo.si)
Vuurzitster Vera Klopčič van den Europesen roadsofveardiging leup de verskeaidene aktiviteaten (en problemen) langs dee as op alle sproakterreinen vuurbie komt: et oonderwies, de media, et sosjale leawen, en zo wiedter. Vuural op kultureel vlak en ook wal in de zorg wörd der völle met de sproaken doan. Et Stellingwaarver vuurleasprojekt wör eneumd. Wiedters bespreuk Klopčič et gebroek van Saksies op de legere skolen.
Geeldzaken
Vuural et verloop van de geeldzaken kan nog heel wat better. Der wörd non allene geeld egewen vuur lösse projekten. Volgens de Zwolse Iesselakademie kö’j doarduur nooit gröttere projekten anpakken, gin kennis van zaken opbouwen en det ook neet vaste hoolden.
Zörgen oawer Geelderlaand
Alleman maakt zik zörgen oawer Geelderlaand. Doar dut de proveensie al nen helen tied niks vuur et Saksies en vuur et Erfgoedcentrum Achterhooks en Liemers (ECAL). De ummeropen RTV Drenthe en RTV Noord doot der mangs wal wat an, mer det kan nog better. In Oaweriessel is et hoaste niks en in Geelderlaand nog meender. Doar zeent de leu ook oardig vergreld oawer.
Lechtpeunten
Mer der zeent ook mooie zaken. Leu hebt verdan mear achting en weardering vuur de sproake. Det har de ofveardiging ook al vernömmen. In zuudoost-Dreante is der bievuurbeeld een oonderwiesprojekt vuur Dreants en Duuts. Der wörd ook oardig wat Plat in de muziek, beuke en kraanten ekuierd.
En non?
De ofveardiging geet der de kommende tied met an den gaank en skrif een verslag. Det legt ze dan vuur an Ministerroad en de Road van Europa. Dee nemt et oawer, stelt ne lieste met roadgewing en anbevelingen op en brengt det noar de Nederlaandse Rieksoawerhead. Dee leste groep mut zik der oawer oetsprekken noar de Road van Europa en et egene parlemeant.
