Olde by Vesuvius verbrande bookrullen möägelik weader leysbår

Do as in et jår 79 nå Kristus de vulkaan Vesuvius uutbörsteden, vernetigden he de städen Pompeii en Herculaneum, öäre inwoaners en öäre besittingen. Eyn van dee besittingen was ne verfynde versameling bookrullen, dee verkoald wörden döär de hette, aske en gas.

Weatenskappers hebbet nu hoape dat de fragile dokumenten weader eleysen worden köänet med ne vernyende metode med houg-energetiske röntgen en künstklookte.

“Up yderen snipper papyrus steyt düdelik wat eskreaven. Mär üm se uut te rullen müt et papyr smöyde en sachte weasen – dat is et neet meyr,” segt professor Brent Seales, Höyvd Komputerweatenskappen an de Universiteit van Kentucky in de Vereanigde Ståten, den as et undersöök leidet.

De twey dichte bookrullen dee bekeaken gåt worden, höyrt et Franske Instituut in Parys. Se maket deyl uut van ne machtige versameling van ungeveyr 1800 bookrullen dee in 1752 untdekked wörden by uutgraevingen van Herculaneum. By mekander is et de eanigst bekende vulleydige bookversameling uut de oldheid. Et meyrendeyl der van ligt bewård in een museum in et italiaanske Napels.

De villa wår as se vunden sint höyrden möägelik den skounvader van Julius Caesar, den romeinsken diktator den as in 44 vöär Kristus ümmebracht wör.

Deskündigen hebbet in de loup van de jåren probeerd de hälvde van de bookrullen uut te rullen med verskillende warkwysen. Een paar rullen sint dårdöär vernetigd. Dårby kan et uutrullen der vöär sorgen at de ink vervaget döär bloutstelling an de lucht.

Virtueel uutrullen

Seales en syn gevolg hebbet al eyrder houg-energetiske röntgenstrålen gebruked üm “een 1700 jår old hebreywsk perkament virtueel uut te rullen”. Dat hadden se vünden in de heilige kamer van ne synagoge in et israeliske En-Gedi. Dårup stünd nen tekst uut et bybelske book Levitikus.

Et En-Gediperkament had ne ink up metaalbasis. Dat is in röntgen good sichtbår. Mär de Herculaneumrullen hebbet ink up koalstofbasis, maked van kollen of root. Med de röntgenstrålen sal dårümme up et skarm niks te seen weasen.

Volgens Seales hevt de ink in wat fragmenten uut Herculaneum ouk wal wat loud, mär te weinig üm der med enkel röntgen wat van te maken. Ouk bleak et unmöägelik üm de letters med et bloute ouge te untcyferen med ne andere röntgentechnik.

Maskineleyren

Dårümme hevt et team ne nye wyse uutdacht. Se gebruket nu houg-energetiske röntgenstrålen in kombinaty med maskineleyren.

De metode bekikt foto’s van stükken rulle wårup as letters sichtbår sint. Dårmed wördt een maskineleyrend algoritme leyrd wår as ink te verwachten is in röntgenskäns van deselvde fragmenten, dee as med een paar andere techniken tevöärskyn wordt ehaald.

Et idee is dat et systeem leyret üm subtile verskillen uut te pikken tüsken beskreaven en löädige deylen in de röntgenfoto’s, so as variatys in de papyrusveasels. As et eynmål etrained is up de fragmenten, hoapet de weatenskappers dat se med de technik in de heyle rullen kyken köänet.

Volgens Seales hevt et team net alle röntgeninhold versameld en sint nu gangs üm de algoritmes up te leiden. De koamende månden gåt se et up de rullen proberen.

Filosofy

“Wy wilt eyrst de technik anskarpen, so dat wy et achter mekander döär köänet gebruken up alle 900 noch dichte rullen,” segt Seales. De weatenskappers sint benyd wat der in de rest steyt. “In rullen dee wy al lös hebbet steyt vöärnamelik greekske epikureanistiske filosofy, de höyvdströyming in de filosofy destyds,” weat Seales.

Et kan ouk good weasen dat de rullen latynske teksten bevattet. De meyste klassike bookversamelingen hadden een greeksk en een latynsk deyl. De herculaneyske versameling hevt töt nu to vöärnamelik in et greeksk eweasd. Der kan in de villa düs noch een latynsk deyl liggen.

Drunkenskap

Doktor Dirk Obbink, papyroloog en klassicist an de Universiteit van Oxford, den as by et trainen van de algoritmen betrökken was, segt at et projekt fråi interessant is. Ouk hee meynet at et wal es latynsk kan weasen wat der in steyt. “Verleaden jår noch wör noch een ny historisk wark van Seneka untdekked by de herculaneyske böke. Dat gevt an wat vöär unvöärstelbåre vündste der noch tüsken köänet sitten,” beweyret hee.

Mär Obbink hoapet at de rullen verlöären dachte warken bevattet, so as de gedichten van Sappho of de verhandeling van Markus Antonius oaver syn eygene drunkenskap. “Den wil ik wal gerne leasen ja,” lacht Obbink.