Nedersaksisch – Saksies

Black Panther is den krachtigsten Marvel-film en y müt em seen hebben

Skarmupname van Black Panther — Foto: Vance.nl

Oardeel: 4/5

Al sowat twee jår lange krygt wy regelmåtig vöärpröövkes en roddels oaver Marvel’s Black Panther. Et is den eersten Marvelfilm wårin afrikaanske karakters en nen swarten superheld de höövdrolle hebt. De hype is nit vöär niks! Wy köänt u vertellen dat de film u vulledig medsugt in een prachtig, unyk verhaal.

Et vertellen van verhalen med verskeydenheyd der in is nit so mär ne trend: so sit de werld in mekander. Ingewikkeld, depe en nit te hope te smyten in (volkskündige) generalisatys. Hollywood hev jårenlange vasthölden an et idee dat verhalen med heteroseksuele witte männe verkopet. Rechtevoort wilt löde wat anders seen. Brede, good uutdachte films. Dat dwingt see ook af med de knippe.

Verskeydenheyd

Nå 17 Marvel Cinematic Universe films kan Marvel et endelik upbrengen üm Black Panther’s verhaal te vertellen wat zik afspöält nå Captain America: Civil War. Prins T’Challa kümt up huus up an üm syn land te regearen as nyen köning, mär syne anspråke up et köningskap is nit so vaste as hee meand had.

Black Panther was al nen hit vöärdat den film uutköäm. Et sung ja al lange rund up sociale media. Up dit ogenblik wörd verwacht dat den film de eerste 4 dage ungevear 200 miljun dollar geet upsmyten in Noord-Amerika.

Wakanda

By Black Panther is et visueel geneten. De löde, öäre kleader, de traditys, de klöären, de grote stad. Allens süt der prachtig uut in Wakanda, een verduukt hoog-technologisk untwikkeld land in et Oost-Afrika van Marvel. In Wakanda vült olde traditys en hoogstånde technology mekaar an en sluut mekaar nit uut.

Dit steet lynrechte tegenoaver vöäle oavertügingen in Westerse science-fiction. Wakanda is een land wat nit koloniseerd en uut eavenwicht stoaten is döär et Westen. Wakandeeske löde hebt et good en sind gelükkig.

Regissöör van den film is Ryan Coogler, nen afrikaansken amerikaan. Dat vernem y good. De karakters sind völsydig, stereotypen oaver swarte afrikanen gevt et nit. Et verhaal hev een uprecht gevööl weagens Cooglers persöönlike leevde vöär et projekt.

Verhaal vöär spektakel

Wåras völle Marvel-films vöär spektakel gåt, versöcht Ryan Coogler van anvang töt slot den andacht vaste te holden, med wat spektakel der by nöäst. Gin ogenblik verveling.

T’Challa wördt espöld döär aktöör Chadwick Boseman. Nå at T’Challa’s vader uut de tyd is ekömmen, müt hee sikselv bewysen üm den nyen Black Panther te worden. Underwyl dat hee köning wörd, leart T’Challa völle oaver syne verantwoordelikheden en wee as hee weasen wil. Hee leart oaver syne verholding med andere gemeenskappen in Wakanda, syne nöästen en de butenwerld.

Vrågstükke oaver vaderskap, vreandskap, leevde en verbündenheyd van mensken oaver de hele werld komt vöärby. Den film slöt ne brügge tüsken de fantasywerld en de echte werld. Hyrmed wilt de filmmakers de löde deper nå låten denken oaver seriöse vrågstükke, dee med humor en onwys mooye filmbeelden vöörtan vermakelik blivt.

Vyanden

De ård van de vyanden löpt in Black Panther flink uuteen. Ulysses Klaue is nen wåpenhandeler den as dale kikt up löde uut Wakanda. Hee is düdelik nen slechten kerl. Et verhaal achter Erik Killmonger, spöld döär Michael B. Jordan, geet deper. Undanks syne in-slechte dinge, blikt hee toch nen antiheld. Hee meant dat Wakanda üm hev låten vallen, dat se öäre morele plichten nit vervült.

In den film wörd dat good toolicht. Den skeyd tüsken good en kwåd is nit altyd düdelik. Ne saak wat denken düt an Magneto, et karakter uut de X-men-böke en films wat der allens an sul doon üm up te koamen vöär underdrükte ‘mensken’ as heeselv.

Vrouwlöde

De vrouwlöde van Wakanda sind de echte helden van de film. Dit is Marvel’s meest feministisken film töt nu too. Et klookste menske van de werld, Shuri, is T’Challa’s halfzüster en ne vöärname hülpe. De krachtigste krygster in Wakanda, Okoye, is ne vrouwe. De lyfwachters van T’Challa sind vrouwlöde. Vrouwlöde redt de tokumst van Wakanda. Karakters as Nakia (Lupita Nyong’o), Okoye (Danai Gurira), Ramonda (Angela Bassett) en Shuri (Letitia Wright) sorget dat Black Panther den man en superheld is wat hee weasen müt. Sonder öär besteet der ginnen Black Panther.

Wat den film ook stark maakt is et döärbreaken van standaarden en stereotypen in Hollywood. T’Challa is heavig verleevd up Nakia, ne dunkere, swarte vrouwe. De vrouwlöde in Wakanda sind nit stereotype machteloos of enkel hellig. So vertel y uwe egene verhalen.

Afrika

De eanigste anmarking up Black Panther is dat et hele werlddeel Afrika up enen hopen smeaten wörd. Wakanda besteet nit echt, mer et sul mööyer eweast weasen as de bestånde afrikaanske kulturele kenmarken uut verskeydene streaken nit so mär döär mekaar mengd wörden. As vöarbeeld, in de film en in de strip köyert wat löde uut Wakanda de Xhosa-språke, ne språke uut Süüd-Afrika. Mär Wakanda ligt in Oost-Afrika. Disse feytelike unjüüstheden verswakket den film. De språke Swahili had hyr beater past.

Toch geet van alle Marvel-films der vöär my med stryken. Black Panther vyert prachtige löde in een medsleapend verhaal. Et is nen film wår in afrikanen andere afrikanen redt en öär egen leavensloop bepålt. En selvs sun kleyn pünt is al nen groten trad vöäruut in Hollywood. Wakanda Forever!

Bron: Vance.nl
16 february 2018

Dissen beoordeling is oaversat med tostemming van den oarsprunkeliken skryver, Abdi Suleiman.

Süüd-Afrikaanske goldmynwarkers redt

Al de 955 mynwarkers uut ne goldmyne in Süüd-Afrika sind veylig wyr boaven haald. Se satten al seed woonsdagoavend vaste in de myne, döärdat den strööm uutvöllen was. Dat skrivt de BBC.

“Alleman is der uut,” sea James Wellsted, spreaker vöär de firma Sibanye-Stillwater. Volgens Wellsted harren der wat kerls wat tekenen van uutdröging en nen hogen blooddrük, mer wydter niks slims.

Oarsaak van et ungeval was nen storm den as nen elektrisiteytspål ümblöös. Doardöär köm de hele myne sunder strööm te sitten. Vrydagmorgen was et wyr terechte en konnen de mynwarkers wyr met de lift når boaven.

“Et was wal stressvul. Der was nit genog döärlöchting,” segt mynwarker Mike Khonto. “Gelükkig kon uns management uns wat eaten en water låten sakken.” De warkers magt sik nu eerst wasken en wat eaten. Dårnå wörd öäre gesundheyd nåkeaken.

Süüd-Afrika is ene van de grötste goldprodusenten, mer döär mekaar neamt se et met de veyligheyd nit so nauw.

De Beatrix-myne ligt in Welkom-stad, ungevear 290 km up et süden van Johannesburg. Hee valt under mynbowbedryf Sibanye-Stillwater. De myne hef 23 verdepingen, by mekaar töt 1000 meter under et uppervlak.

Den Twentsen insluup-R: ünyk in Nederland?

Den klank wuur y löö in Nederland et slimste met upporket, is met avstand den R. Volgens wetenskapper Koen Sebregts, den as der up avstüderen, sprekt wy den by mekaar up wal 20 verskillende wyzen uut. En wy hebt allemål starke vörkören wu as et müt.

Vör zyn onderzöök richten Sebregts zik up 6 steaden in Nederland en Belgye. Dår drünk hee koffy met willekürige löö en lööt hee ze verskeadene zinnekes vörleazen.

Jammer genog spöllen zik dat allemål buten et Nedersaksyse deel van Nederland av. Toch löt hee zinne slotsommen der wal up slån. As hee nu in Enske of in andere Nedersaksyse steaden koffy drünken har, was üm nog wat moois upvöllen:

In Twente (en vaste ook wal dårbuten) köyert de löö non-rhotys. Dat wil zeggen dat ze (in de meeste gevallen) den -r nit uutsprekt as hee nå nen klinker kümp. As vörbeeld: darteen jår wörd uutsprökken as datteen joaah.

Dit is nog nit zonne grote verrassing. Wat dan wal? Dat et Twents, lyk as et Engels, nen linking en intrusive -r kent. As nen -r in ne lopende zinne tüsken twee klinkers kümp, wörd hee vör et gemak toch maakt. Dissen -r verbindet de twee klanken an mekander. Dat skealt een mål stottern. Dat wörd mooi düdelik as wy et vörbeeld van hyrbåven der by pakt en uutbreadt: hee is datteen joa-R-old.

Nog vrömder: in een paar wöörde kümp der inenen nen -r by in, dee helemål nit by et woord höört! De insluup-R!

In et onderstånde filmken van Travelling Twents zint disse sprekwyzen good te vernemmen:

Vanof 1:01 minüte wörd der zegd:
Wy goat nu nå(r) de vogelkykhütte. Den is de(r) spesiaal too-R-ezat, ümdat in dit nye natüü(r)gebeed hele spesiale vogels, dee up de rode lyste ståt, hy(r) good terechte könt…

En op 1:12 min:
Wuurümme gå-R-y nu met up zonne tuur?

Ümdat et skynbår lastig is üm rechtstreeks van ne å når ne y te springen, drükt nen düürsnee Tükker der nen -r by tüsken. Zo hoov y nit te stoppen met gelüüd maken en kön y den -r bruken as treaplanke um makkelik van klank te wesselen.

Ook in de Twentse regiosoap Van Jonge Leu en Oale Groond reagent et insluup-r’en, te hören in et filmken hyronder. Wy geevt hyr vör ons egene löye gemak één vörbeeld.

Op 15:15 min:
“Ik zea-R-allenig…”

En up 17:12 min in datzelvde filmken wörd et helemål bont. Dår verandert Minie et zinneke “as hee nu…” in “arre nu“.

Mer dat hef wyr ne andere oorzaak en is wyr een ander verhaal.

In Duutsland kö’j binnenkort eksamen doon in et Saksies

© NDR / Inken Schröder (Fotograaf: Inken Schröder)

Saksies wörd binnenkort een eandeksamenvak in Noord-Duutsland. Dat steet op de webstea van den Duutsen umroop NDR. Et onderwiesministerie van Mecklenborg-Veurpommern leut weten at den landsbreden road vuur ministers van onderwies, de Kultusministerkonferenz (KMK), et hef goodkuurd.

Met de goodkuring könt noe de plannen in wark umzat worden. As eerste zint zes gymnasiums in et Noordoosten anwezen um Saksies as verplicht keuzevak an te beden.

Hesse: härte onder den reem vuur et Sasksies

Op disse kernskolen mut Plat ook vuur et skriftelike en mondelike eandeksamen tooloaten worden. Onderwiesminister Birgit Hesse van de SPD zea at dit besloet een härte onder den reem was vuur alleman wat zik zo drok maakt vuur de sproake. Op disse wieze is Saksies een liekweardig skoolvak en gin anvullend zeutheulderken. Learlingen köant op de vuurtzette skolen in Döms, Wiesmar, Kriewits, Laage, Stawenhagen en Demmin Plat kriegen.

In Nederland lik der ook skot in de zaak te kommen. Der kump meugelik ne heugere erkenning vuur et Saksies as volweardige sproake. De hoge hearen warren aait bange at et öar tevölle zol kosten, want det har et öar met Freesk ook al doan. Dat onze sproake dat geld gewoon nog te good hef vuur al dee joaren van achterstelling, lik nog neet duur te dringen.

Welle: NDR.de
3 meart 2017

Niejen stof kan lecht, wöarmte en beweaging in elektries umzetten

Oploader — Den stof KBNNO kan zorgen at opladen neet mear neudig is.

Um ons hen zitt meardere soorten energie: zunlecht, de wöarmte van de kamer en zelfs oonze eegne beweagingen. Met al disse (meesttiedsverspilde) energie zolle vie heel best onze dreagboare gadgets met können opladen. Van biometriese sensoren töt smartwatches. Onderzeukers van de Universiteit van Oulu in Finland hebt ontdekt dat een mineraal met ne perovskietkristalbouw de juuste egenskappen hef um energie van meardere wellen tegelieke te onttrekken.

Perovskiet is ne groep mineralen woarvan völle een of twee soorten energie könt opnemmen. Mer nog nooit tegelieke. Een mineraal oet de groep kan good wean veur zunnesellen. Met de juuste trekken um zunnekracht um te zetten in elektries. Een ander kan energie halen oet wöarmte- en drukveranderingen, dee veurtkomt oet beweaging.

Mer mangs is een soort energie nit genog. Bepoalde soorten energie zint nit altied veur handen. Et is bewolkt of iej zit in oawerleg woardeur iej nitkönt rondwandelen. Andere onderzeukers hebt al apparaten oetklamusterd dee meardere soorten energie könt gadderen, mer doarveur hebt ze dan meardere stoffen neudig, woardeur et zwoare apparaten wordt.

Yang Bai en zinne onderzeukers van de Universiteit van Oulu deden disse wekke in et blad Applied Physics Letters van American Institute of Physics oet de deuke wo as et zit. Ze onderzöchten nen perovskiet met den naam KBNNO. Liek as aandere perovskieten is KBNNO een ferroelektries materiaal, met kleane elektrise dipolen, vergeliekboar met kleane kompasnöalde in nen magneet.

Onbewarkt perovskiet, nog gin KBNNO (foto: Andrew Silver USG van Wikimedia Commons)

As ferroeletriese stoffen zo as KBNNO wöarmteverskil metmaakt, goat öare dipolen verkeerd stoan. Dit wekt nen elektriesen stroom op. Deelektriese lading heupt zik op in de richting woar de dipolen henwiest. Deur de stof te vervormen, kö’j zorgen at bepoalde delen ladingen antrekt of juust afstoot, woardeur weer nen stroom op gank kump.
Der hebt al earder onderzeukers noar KBNNO’s lechtstarke en algemeen ferroelektriese trekken kekken, mer dat was altied bie slim kolde temperaturen. Doarbie keken ze nooit noar de oetwarking van wöarmte en druk. Volgens Bai is dit et eerste moal at al disse trekken bie kamerwöarmte bekekken wordt.

KBNNO kan oardig good elektries opwekken oet hette en druk, mer neet zo good as andere perovskieten. Doarum hebt de onderzeukers ne wieze vunden um de samenstelling van KBNNO te veranderen met natrium, um te zorgen at et op disse vlakken et meeste der oet haalt.

Met een joar hopt Bai een veurlopig model van een multi-energiegadderend apparaat te maken. De stof is redelik eenvoldig te maken, dus met een paar joar zol et op de markt können kommen, as de onderzeukers de beste samenstelling vindt.

“Dit drif de ontwikkeling van et Internet of Things en kloke steaden nog wiedter. Energieverbroekende apparaten könt bestendig worden,” meant Bai.

Dissen soort stof kan zelfs de batteriejen in oewe apparaten vervangen. Energieniever wörd heuger en iej hooft minder vake op te laden. Ooit, meant Bai, kan multi-ennergiegaddering zorgen dat iej oewe apparaten nooit mear an de lader hooft te leggen. In kleine apparaten hooft misskien zelfs helemoal ginne batterieje mear.

Et hele onderzeuk:
Yang Bai, Tuomo Siponkoski, Jani Peräntie, Heli Jantunen, Jari Juuti. Ferroelectric, pyroelectric, and piezoelectric properties of a photovoltaic perovskite oxide. Applied Physics Letters, 2017; 110 (6): 063903 DOI: 10.1063/1.4974735

Welle: sciencedaily.com
7 februwoari 2017

Zo skier, zo mooi, zo lief. Saksen kent gin wöarde vuur leefde?

“Langs de spieren in heur nekke, over heur fluwelen vel, striek ik zachies met ien vinger… Zo skier, zo mooi, zo lief, blief toch eben asteblief.” – Daniel Lohues

Et is Valentiensdag. En nee, an dee onzin doo iej vaste nit met. Mer toch is et ne mooie geleagenheid um et der es oawer te hebben.

Van leu dee as Saksies kuiert, wörd vake beweard at ze neet heel skeutig zeent met kuieren oawer öar geveul. Zeker neet vuur aanderen. Mer det iej et geleefden mekaar neet heurt zeggen, beduudt neet det ze et mekaar neet zegt as iej der neet bie zint. Det geet oe gewoon niks an. As iej de döppe en de oren es good lösdoot, kom iej nog wal wat tegen. Hier zet wiej der een antal op de riege.

“O, oalen, griezen toren,
Ik heb’ oew toch zoo leef.
Doarumme he-k eschreven
An oew nen innigen breef.”

Wee keant der Johanna van Buren neet? Disse Healdernse dichteresse was bekeand um öare leeflike, beskouwende dichtstiel. Ik heb oew toch zo leef kleenkt toch eawen aanders as iej loopt mie nog niks in de weg.

“ik mag oe zo gearne lieden“ kleenkt ook lange neet zo onbenullig as “as et neet bevaalt vernem iej et wal”. Zol et dan toch aanders wean as wat ze oe gearne loat geleuven?

Et van Hollaands oawer enömmene ‘Ik hool van oe’ zal de meesten neet heel gek in de oren klinken. En ook in Noord-Duutslaand weet ze in dit oolde volksleedken al heel best wo as et waarket:
kom doe om middernacht
Kom doe klok een
vader slöpt, moder slöpt
ik sloap alleen…

Tusken zeggen en loaten maarken is ook heel wat te doon. Det zit um vuural in kleane dinge. Wat det angeet zeent de Saksen kampioen. Misskien hebt ze oe de leefde al lange verkloard, mer zat iej gewoon zelf te sloapen. Dus skea mer oet met doon as of Saksies eankel mer onbenullig is. Wiej weet wal better.

En doar zi’w mirakels wies met.

De Apartheid van Nederlaand

Éen laand, éne sproake. Makkelik toch? Op papier wal. Mer der is op de hele wearld nit één laand te veenden woer as det zo is. Zal ook nooit zo worden. Mu’j de leu in Papua Niej-Guinea es met ankommen. Ineens 830 verskillende sproaken met unieke kennis oawer de umgewing en kiek op de wearld in n askenemmer!

In Nederlaand zi’w op de skolen ook akelig harsenspeuld met dee gedachte. Leu köant zik nauweliks aanders vuurstellen. Ze wordt zelfs krang of bange, a’j ze der op wiest at Nederlaand veer inheemse sproaken hef. Vake begint ze dan iets te sputteren oawer Freeske toostaanden of zo. Of ze oawerskreeuwt oe met een bibberend vingerke: “Mer wiej mut wal allemoal verstoanboar wean!”

Dom genöal. Want verstoan kö’j learen. Helemoal as de sproaken zo kort bie mekoar ligt as hier. Leare vie allemoal meardere sproaken verstoan, dan maakt et nit oet wat iej kuiert. Seempeler (en earliker) kan nit. “éen laand, éne sproake” is dus ten eerste al neet vuur mekoar te kriegen en ten tweede ook nog es hartstikke slecht, want et drif leu oet mekoar. Et trekt de ene geludenreeks vuur op aanderen. En zo kriegt sprekkers van dee ene geludenriegel meer anzeen.

Der hef ook mer ene groep baat bie: de sprekkers van dee ene sproake zelf. In oons geval dus Hollaanders. Imperialisme doot ze nit mear an, det kan in dissen tied nit mear. Behalve met sproake. En op zonne wieze hooldt ze et ook in staand. As iej keender in et ene leart leazen en skriewen, hebt ze möaite met de aandere sproaken. Dee liekt dan eankel mer lastig. Dus kiest ze mer lewer vuur dee ene sproake.

As iej doarbie ook zorget at alle instituten en media eankel in de ene sproake te kriegen zeent, kö’j zeggen: “zee’j non wal? Dee ene sproake he’j völle meer an!” De makke sköapkes nikket allemoal van joa en leart et öare keender. Met dik akseant, want iej köant oew egene sproake nit zo mer oetzetten. In de eentalige media wörd ook det akseant nog es fein vuur gek ezat. Of nog slimmer: ondertiteld. Want “Wiej mut allemoal wal verstoanboar wean!” Zo he’w et kringske roond.

In Zuud-Afrika (11 offisjele sproaken) hebt ze de Apartheid der achterhen edoan. In Nederlaand besteet he nog steeds. Op sproaknivoo. Oonderling magge wiej wal aanders kuiern as Hollaands, en der ook mooie oolderwetse boerenoawenden met ofdreein. Kö’w zelfs subsidie vuur kriegen. Skappelik! Mer zo gaauw a’w et serieus, nuttig en institusjoneel in weelt zetn en der meer anzeen vuur weelt, dan mu’w toch eawen normaal doon.

Ne Leidense oonderzeukster skreef begin 2017 at iedere sproake steet of vaalt met de wil van de sprekkers um et duur te gewen. Mer ook um der oe hard vuur te maken. Wat wil iej? Anpakken of achteroawer lönnen?

Duur Martin ter Denge
5 februwoari 2017

Et kan wean at Mount Everest van heugte veranderd is

Ik heb oe in de smiezen, barg! (Daniel Prudek/Shutterstock)

Wiej weet et nog nit zeker, mer de Everest (Mount is gewoon barg) kan een betten krumpen wean. Of gröaid. Nepalese en Indiase onderzeukers doot dat noe bekieken.

Volgens onderzeuksleader Swarna Subba Rao geet et sentrale Indiase kaartenkantoor noar de heugste top van de wearld. Ze wilt nog es noakieken of hee nit een luk in de heugte of noar dealten kömmen is noa de leste eardbewingen.

“Wiej weet nog nit wat der an de hande is, der is nog gin verslag van,” zea Rao tegen BBC News. “Wat onderzeukers meant at hee slunken is. Mer wat leu beweart juust at hee opkömmen is.”

Um dat noa te goan, doot ze de kommende moanden GPS-mettingen en brengt et nauwkurig in kaarte, veurdat ze oetsloetsel geaven könt.

Op dit ogenblik meant ze at Everest 8848 meter hoge is. De verandering zal woarskienlik nit meer wean as een paar sentimeter.

Mer huw eawen, wo verandert bargen inenen van heugte? Meesttieds sliet ze op den doer sowieso al iets van boaven, mer as der mer nen harten eardbewing kump is dat ok al genog.

De onwieze eardbeving van 2015 kan der krachtig genog veur ewest wean. Binnen 45 sekonden skeuf nen streppel van 30 kilometer breed van de Himalajaanse heufdeardplate op et oosten an met 3 kilometer de sekonde. Bie mekaar 135 kilometer dus.

Doar köm flink wat land bie lös. Delen van de strekke verdwenen ondergronds, anderen rezen op. Wat delen kömmen zelfs wal 9 meter in de heugte.

Ziedwearts wör der ook genog sköaven. De heufdstad Katmandoe verskeuf dree meter.

Satellieten toertieds leuten ginne verandering in de heugte van Everest zeen, mer de gelearden twiefelt doar noe inenen an.

Wiej weet dus nog nit of wat veranderd is, en wat de verandering kan wean. Op dit ogenblik weet iej dus net zovölle as wiej. Sorry.

Duur: Robin Andrews
26 januwoari 2017

Welle: iflscience.com

Mynwarkers ontdekt skip met € 8,5 miljuun an gold

ORANJEMUND/NAMYBYE – Diamantdelvers dey net buten de küste van Afrika warken, hebt ne skat ontdekt; een skeypswrak van 500 jår, met ne dikke € 8,5 miljuun an gold an boord.

Volgens de mynwarkers hef et skip met Bom Jesus (Goden Jezüs) nen topasseliken naam, want et is vuyr öör een geschek uut den hemmel.

Et skip wör in april 2008 ontdekt duur eerdkündigen van et mynbouwbedryf De Beers. Et lig net uut de küste van et Namybyaanse Oranjemund.

Eerdkündigen Dr. Dieter Noli bekik een vöörwarp. (foto: Dieter Noli)

Et skip kömp uut de Golden Tyd van Portügal, in dey tyd ne kolonyale wereldmacht. De Bom Jesus vertröyk uut Lissabon rond 1533, under Francisco de Noronha. Underwegens når India verdweyn et skip zunder spuur. De hebbenswerde skat was verlören.

Dit was nit et ennigste wrak wat de mynwarkers vünden. Ze musten een zoltmeyr dröygleggen. Terwyl at et water weglöyp, kömmen der nog meer verlörene skeype bloot.

Toch was Bom Jesus et öldste. De untdekking köm nit van den eynen up den anderen dag: de mynwarkers vünden al längeren tyd vrömde holtdeylen en andere zaken up et strand. De echte gold- en ivoorskat köm tevöörskyn nå at de mynwarkers åwer ne wekke tyd tonnen zand weghalen.

De untdekking van de Bom Jesus wörd nu al et meyst belangryke skeypswrak aller tyden nöymd, üm de leeftyd en de onmündig ryke skat an boord. De ümgeving is uutröypen töt UNESCO Kültüreyl Arfgood Under Water.

De skat van de Bom Jesus besteyt uut werdevulle zaken van åwer de heyle werld, zo as ivoor uut West-Afrika, Duytse kopperblükke, en goldmünten uut Portügal, Spanje en Veneysye.

Een kanon en goldene münten. (foto: Dieter Noli)

Dårby vünden ze nog zilvermünten, messen en hoogwerdige zwörde, en persöynlike egendommen van de bemanning. En de åwerblyfselen van de bemanning zelf. Wydters vünden ze nog sternkündig gerei, kompassen, bronzene skålen en lange meytalene pöle vuyr steyvigheid van et skip.

Goldene münten uut et skeypswrak. De meysten zint nog zo good as ny. (Foto: Dieter Noli)

Arkeoloog Dr. Dieter Noli zee at de Namybyaanse regering de skat zal upeisen. Et lee ja binnen öre grenzen. Et is een vast gegeyven at de skat når de regering geyt an wey et strand höyrt.

Nen mooien stert an disse reygel is: as et skip ne zeykere landsvlagge har by tyde van undergank, höyrt dey skat an det land. De Portügeyse regering hef zik höffelik upsteld. Namybye mag et holden.

Welle: thevintagenews.com

Road van Europa: Nederland mut Saksies stelselmoatig anmodigen

Nederland verslabakt et um de inheemse sproaken te helpen. Dat steet in een verslag van een Europees Committee of Experts, dee as dreejoarliks kiekt wo as et der in Europa vuur steet wat sproaken angeet. Bie Nederland was et aarmood troef.

Te late en nauweliks inhoold
Nederland leawert öare verslagen oawer onze sproakumstand steevaste een joar te late in en neumt nauweliks oawer de streksproaken. Doaroet blik volgens Wearldsproake ne flinke onwil.

“Broekt Saksies in alle openboare zaken”
In et verslag dut et Committee of Experts een antal anbevelingen um de sproaken te helpen. Ze skriewt at Nederland de sproaken in alle dagelikse zaken zol mutten tooloaten. Doaroawer ontsteund verleden wekke nog nen rel, toen as ne Riessense vrouwe proberen in et Saksies noar de politsie te skriewen. In et lecht doarvan skrif et Committee:

“Et Comittee of Experts modigt Nederland an um een strak beleid op te stellen um et gebroek van streksproaken en minderheadssproaken temeute te kommen en an temodigen in openboar en perseunlik leawen. Et Committee of Experts wis der op at de term ‘openboar’ breed bekekken worden mut. Et umvat et gebroek van de sproaken in rechtbaanken, instituten en de media, in ekonomies, sosjaal en kultureel opzicht.”

Op skole
Den road deed onder mear ook onderstoande anbeveling:
“Maakt van lessen in et Saksies een vast skoolvak en breadt et onderwiesanbod oet, met inbegrip van vuurskoolse aktiviteiten, vuurtzat onderwies en peuterspölzalen.”

Nederland hef disse verantwoardelikhead töt non too altied duursköawen noar provinsies en lokale roaden, umdat Minister Plasterk meant at dee et better bekieken könt. Hierduur is der nog altied ginne stelselmoatige anpak. Toch skrif Plasterk in etzelfde verslag at skolen al lange vrie zint um les in et Nedersaksies te gewen.

Stoatusopheuging
Ondanks at Saksies dudelike kenmaarken hef um et onder deel 3 van et Charter te rekkenen, wil et met onderhandelingen oawer stoatusopheuging nog altied nit vlotten. Et verslag skrif oawer ne oawereenkomst tusken et SONT (den oawerkoepelenden road van dialektkringe in Nederland), mer geet doar wiedter nit op in.

Den Road wil ook at der in Nederland meer andacht keump vuur de lokale sproaken en öare wearde, zodat vuuroordelen oetbannen wordt. Ze mossen vaste stellen at et Nederlandse volk nauweliks op de heugte is van de sproakriekdom in Nederland.

Europees Charter vuur streksproaken en minderheidssproaken
Al in 1992 onderskreef Nederland et Europese Charter vuur streksproaken en minderheidssproaken. In 1996 gung et lös. Det Charter is duur Europa opsteld um de inheemse sproaken van Europa te beskaarmen. In Nederland valt doar bievuurbeeld ook Freesk, Limbörgs, Papiaments, Romanes en Sintisproaken onder. Alle dree joar kik ne road van ofveardigden wo as regearingen der met umspringt.