Gels nich? Ha’j doar nog geheels neet oawer noadacht?

“Ik kan et (al) geent/egee nit/aginnie/agees nit/geels neet/gels nich leazen”… van Dreante töt an den Achterhook begriept de leu wat et beduudt en zelfs op de Veluwe kuiert ze mangs van ‘heelnie’. Mer alleman skrif et wier aanders en nums kan oe oetduutsen woer as et weg keump. Det et ne verbastering is, mag dudelik wean as iej de onmeundige riege an vörme bekiekt. Mer woervan?

Nee, met gelle vaarve hef et niks te maken. Ook neet met et Achterhookse döarpke Gelster. En um van “helemoal neet” of te kommen, zol et –moal– gedeelte der nog in mutten zitten. Leu dee as et broekt, bedoolt der in ieder geval aait met at iets öar totaal vrömd lik. Of volmaakt boeten öar können lig: “een meanske kan egeet nit vlegen.” En in den hook mutte vie et zeuken. Iets is (al) geheel(s) nich of in et geheel neet meugelik. Der is ook ginnen positieven vorm: agee wa besteet neet, of dut vuural deanken an “et geet wal”.

Det dee -h- in geheel vort is, is nog neet verwoonderlik. Det gebuurt wal vaker in Saksiese dialekte. Hele Noord-Oaweriesselse volksstammen, zo as Zwolsen en Gellemunigers, ontleent der öare dialektidentiteat an. Et Westerhaarse zinneke ‘een untie in een ökkie met een ekkie der veur’ gef an at leu in Saksies Nederlaand neet zo zunig op de h zeent. En umdet de g en de h ongevear op dezelfde stea in n haals maakt wordt en in dit woard ook nog kort noa mekaar, wint de hartere g et van de zachte h.

Mer woerumme is dan in wat dialekte dee -l der oet in egee nit en in wat dialekte ook wier neet? Seempel, ook det keump in oonze dialekte wa(l) vaker vuur. Den klaank is doar neet neudig um de betekenis oawer te brengen. Vandoar ook at et zo onherkenboar verbasterd is en leu et toch nog begriept. Deankt alleen a(l) an et nommer Ojadasawa van Normaal. Doar vaalt der zelfs twee vort in enen titel.

In et Tweantse Riessen sprekt leu weelt, zöalt, zulke en wulke oet as weeht, zöaht, zukke en wukke. Bie dee eerste twee wöarde is et zelfs zo wied duur edrewen det ze et as weent en zöant skriewt. Ze veendt et zelfs apart a’j ne wál skriewt.

Met dee L-moord zeent oonze dialekte neet uniek: deankt mer an et Engels: shan’t en won’t (verkörte vörme van shall not en will not). Dee Angelsaksen maakt der trouwens he(l)emoal een pötjen van: talk, walk, folk, halt, fault en nog ne hele riege sprekt ze a(lle)moal zoonder -L oet: toowk, woowk, foowk, hoowt en foowt. Nog wier es een bliek van oonze Oold-Saksiese verwaantskop.

Zeg iej non van “Goh, det wus ik al in et geheels neet,” deelt dissen post dan es. Weet de leu der ook wier van.